ŚRODKI STYLISTYCZNE

(INACZEJ JĘZYKOWE BĄDŹ POETYCKIE)

 

            Środki poetyckie są podstawową jednostką stylu artystycznego utworu lirycznego.

 

 

Apostrofa (inaczej: inwokacja)- bezpośredni, retoryczny, najczęściej uroczysty zwrot do czegoś lub kogoś (np. Litwo! Ojczyzno moja; O radości, iskro bogów!)

 

Antonim- wyraz przeciwstawny, o odmiennym znaczeniu, używany dla pokreślenia i uwydatnienia pewnych cech (np. antonimem wyrazu dobry jest wyraz zły; gruby-chudy; mały-duży itp.)

 

Epitet- wyraz określający rzeczownik w wierszu, najczęściej jest to przymiotnik

(np. czerwone serce, małe króliczki, piękna kobieta)

 

Frazeologizm - połączenie wyrazów, których nie można rozszyfrowywać pojedynczo, ale doszukiwać się alegorii, głębszego znaczenia (np. mieć cały dom na głowie; rzucić okiem na coś). Do związków frazeologicznych zaliczane mogą być także przysłowia, porzekadła, sentencje i maksymy.

 

Hiperbola (rodzaj przenośni)- rzecz opisywana jest celowo i jawnie wyolbrzymiana (np. wypłakała całe morze łez; człowiek o wielkim sercu)

 

Homonim - to wyraz mający jednakowe brzmienie z innymi wyrazem, lecz odmienne znaczenie (np. wyraz zamek może mieć kilka znaczeń: zamek do drzwi lub zamek królewski albo zamek błyskawiczny).

 

Kontrast- przeciwieństwo, wprowadzenie dwóch słów o zupełnie różnych znaczeniach dla ich porównania bądź uwydatnienia różnic pomiędzy nimi (np. Ja przebywam w mroku, ty zaś w światłości)

 

Metafora (inaczej: przenośnia)- zestawienie dwóch lub więcej wyrazów, które w połączeniu zyskują całkiem nowe znaczenie, różne od tego, które posiadały oddzielnie (np. fale zbóż; morze gwiazd)

 

Neologizm- to znak językowy tworzony najczęściej z potrzeby nazwania rzeczy lub zjawisk dotąd niewystępujących w rzeczywistości danego języka, nowe słowo.

 

Onomatopeja (inaczej: dźwiękonaśladownictwo)- użycie wyrazów, które swoim brzmieniem naśladują zjawiska i wydawane przez nie dźwięki (np. kap, kap, kap; bum; plum)

 

Ożywienie (inaczej: Animizacja)- nadanie istotom martwym cech istot żywych (np. radosna rzeka; śpiewające drzewo; chodzący stół)

 

Personifikacja (inaczej: Uosobienie)- nadanie cech ludzkich zwierzętom, roślinom, przedmiotom (np. pies, który śpiewał; mysz uśmiechnęła się czule)

 

Porównanie- zestawienie cech dwóch zjawisk za pomocą zaimków: jak, jakby, jakoby, na kształt. Używamy go, aby porównać ze sobą pewne słowa i uwidocznić ich cechy (np. dumny jak paw; blady jak ściana, chmura na kształt kwiatu)

 

Powtórzenie- dwu lub kilkukrotne powtórzenie tego samego wyrazu dla wzmocnienia ich akcentu i podkreślenia emocji (np. I wołał we dnie, i wołał w nocy, i wołał przez dzień cały)

 

Przerzutnia- przeniesienie części zdania z jednego wersu do następnego w celu podkreślenia znaczenia wyrażenia

 

Refren- wersy powtarzające się regularnie w określonych miejscach (przykładów chyba nie muszę podawać: każdy przecież wie, jak zbudowana jest chociażby tradycyjna piosenka)

 

Rym- powtarzanie się identycznych bądź zbliżonych brzmieniem głosek znajdujących się w określonej pozycji – najczęściej na końcach wersów.

Synonim- wyraz o podobnym znaczeniu, słowo bliskoznaczne; prawie to samo znaczenie (np. synonimem wyrazu papuga jest- ptak; gazety-prasa; nauczyciel-wykładowca)

 

Średniówka- wewnętrzny podział wersu, najczęściej znakiem interpunkcji. Występuje tylko w wersach mających co najmniej 8 sylab (np. ‘On poszedł precz... czasem mrozu gromniczego)

 

Wykrzyknienie - użycie w wierszu wykrzyknika - środka interpunkcyjnego, w celu uwidocznienia uczuć i emocji.

 

Zdrobnienie - pieszczotliwe, czułe określenie czegoś lub kogoś za pomocą dodania do wyrazu podstawowego formantu: -ka -ko -utki -nik –ek –eńko –ić –enie –eczek (np. dom-domeczek; mało- maleńko)

 

Zgrubienia - tworzymy je, aby podkreślić niechęć i negatywne emocje do opisywanego zjawiska bądź uwydatnienia jego wieku za pomocą dodania do wyrazu podstawowego formantu –sko (np. pies- psisko; komputer- komputerzysko)